Pachter en verpachter trekken gezamenlijk op voor betere natuur

De resultaten van het project ‘Van pachter naar partner’ zijn paginavullend in het evaluatieverslag. Zo schakelden 4 boeren om naar een biologische bedrijfsvoering en pasten 5 boeren bodemverbeterende maatregelen toe op meer dan 200 ha. Bij 1 boer werd een natuurvriendelijke slootkant ontwikkeld en 2 boeren pasten hun slootkantenbeheer aan. Maar dat is nog niet alles. Boeren en Natuurmonumenten noemen vooral de verbeterde samenwerking en meer werkplezier als belangrijkste resultaten.  

Vechtplassen 

Het project vond plaats in de Vechtplassen, een natuurrijk laagveengebied tussen Amsterdam en Utrecht. Dit laagveengebied is bijna 7000 hectare groot en heeft de Natura2000 status. Natuurmonumenten beheert een groot aantal graslanden in dit gebied, waarvan 600 hectare wordt verpacht aan boeren. Voor boeren is het geschikte grond voor weiden of ruwvoerwinning voor pinken of droge koeien, voordeel is de relatief lage pachtprijs. Weiden of ruwvoerwinning past goed in het beheersplan van deze graslanden.  

Natuurherstel  

Het doel van dit project was het herstel van biodiversiteit en minder stikstofuitstoot in de Vechtplassen en het omringende boerenland. Daarnaast had Natuurmonumenten de wens om boeren te stimuleren om op hun bedrijf natuurinclusiever te werken. Dit zou moeten worden bereikt door een betere samenwerking tussen pachter en verpachter.  

Bij de start van het project was van samenwerken of vooruitkijken geen sprake. Zo was bij Natuurmonumenten niet van alle pachtende boeren bekend hoe de bedrijfsvoering eruitzag. De boeren misten op hun beurt terugkoppeling over het beheer en duidelijkheid over de beheersdoelen van het gepachte natuurgrasland.  

Stormachtige start 

Het project startte in 2016 met acht boeren, Natuurmonumenten en Wij.land als begeleidende partij. Wij.land is een organisatie die wil zorgen voor een evenwichtig landschap in Nederland voor de natuur, de landbouw en de mensen die er wonen en werken.  

De start was pittig, niet iedereen was enthousiast. Boeren en Natuurmonumenten leken over sommige zaken recht tegenover elkaar te staan en de verwachtingen over het project liepen zeer uiteen.  

Wij.land begon als onafhankelijke partij met luisteren naar iedere betrokkene. Daarna zijn zij meteen aan de slag gegaan met concrete ideeën die werden geopperd tijdens die eerste gesprekken. Dat gaf vertrouwen.  

Succesfactoren  

Er waren verschillende factoren die uiteindelijk maakten dat het een succesvol project is geworden. Allereerst was het kweken van wederzijds begrip van belang. Diverse boeren volgden de natuurboerenopleiding, een pakket cursussen die natuurbeheer koppelt aan de boerenpraktijk. En medewerkers van Natuurmonumenten werden bijgeschoold in de boerenpraktijk, waardoor zij inzicht kregen in de complexiteit van het moderne boerenbedrijf.  

Ook een duidelijk beheerplan voor iedere pachter, als aanvulling op het pachtcontract, zorgde voor meer begrip. In het beheerplan werden de natuurdoelen centraal gesteld en niet de beheervoorwaarden. Dat maakte ook de weg vrij om andere beheervormen te bespreken.  

Excursie naar voorbeeldboerderij 

Ook een excursie naar een voorbeeldboerderij was een succesfactor. Toen ging het project voor de meeste boeren leven. De excursie ging naar boerderij Weidevol, een biologisch melkveebedrijf naast natuurgebied de Wieden. De boer en de gebiedsmanager van Natuurmonumenten vertelden hoe hun samenwerking tot stand is gekomen en wat het beide partijen oplevert.  

Ook gezamenlijk aan de slag was motiverend binnen dit project. Zo werd er met elkaar 1500 ton bokashi gemaakt, gewerkt aan kruidenrijk grasland en een meer biodiverse erfinrichting. 

Eén-op-één  

Een andere succesfactor waren de een-op-een contacten tussen boer en Natuurmonumenten. Zo stapten Wilko Kemp, één van de pachtende boeren, op de trekker met Nynke van der Ploeg, ecoloog bij Natuurmonumenten. Ze bekeken tijdens het maaien waar ‘insectenstroken’ moesten blijven staan. Voor de boer leerzaam om te horen wat een verschil deze stroken maken voor insecten. En de ecoloog kwam er achter dat de huidige machines gewoon te groot zijn om op iedere gewenste plek stroken te laten staan.

De boeken open  

Een belangrijke stap in het project was dat er in het tweede jaar openheid werd gegeven over de financiën. Samen met een financieel adviseur bracht Natuurmonumenten voor elk perceel alle kosten en baten van natuurbeheer in kaart. Daarna bespraken alle betrokkenen de resultaten met elkaar. Dat was spannend, maar het was een belangrijke stap in het onderling vertrouwen en meer inzicht bij de boeren.  

Rol van onafhankelijke partij 

Vooral in de eerste periode met weinig onderling vertrouwen was een betrokken, maar onafhankelijke derde partij essentieel. Wij.land bood inspiratie en zorgde voor duidelijke communicatie. Daarnaast hadden zij capaciteit om ideeën op te pakken. Toen de onderlinge relaties sterk waren verbeterd, werd de rol van Wij.land minder belangrijk. Wel bleef het binnen dit project belangrijk om opvolging te kunnen geven aan goede ideeën.