Landschappen die ademen door de tijd

Peter ontwikkelde bijvoorbeeld de methode ‘Met het verleden vooruit’, samen met Landschapsbeheer Friesland. Zijn drijfveer? “We moeten leren van het verleden van het landschap. Kijken naar wat toen functioneerde en dat met de technieken van nu naar de toekomst brengen. Want wat we nu doen in landschapsontwikkeling is vaak niet houdbaar naar de toekomst.” In Friesland is hij volop aan de slag met dit concept. 

Peter runt in het dorp Zeeland in Noord-Brabant zijn landschapsarchitectenbureau ‘Werkend Landschap’. Ook om de hoek werkt hij aan projecten die hem na aan het hart liggen: hij is betrokken bij twee Peel-projecten.

Wonen, natuur en landbouw

Zo werkt Peter aan ‘Landschapslandbouw in de Peel’. Het draait om de combinatie van wonen, nieuwe natuur en duurzame landbouw. In dit project worden tiny houses gebouwd op boerenland, waarbij de boeren eigenaar zijn van deze woon-ukjes. Dat geeft een duurzaam verdienmodel voor de boeren en dat ondersteunt hen om hun bedrijf te extensiveren. Daardoor komt er ruimte op het bedrijf om natuur te ontwikkelen. Tegelijkertijd bieden de huisjes een plek aan mensen die weer midden in natuur en landbouw willen wonen. De initiatiefnemer is Peel Natuurdorpen, een ideële stichting van betrokken Peelbewoners. 

“Mijn rol hierin? Meedenken in de strategie, nadenken wat de impact op het landelijk gebied zal zijn. Waar is ruimte voor de tiny houses, waar voor nieuwe natuur, waar komen bomen en andere groene elementen? Hoe voorkom je overlast voor de huidige bewoners van het gebied, waar moet je dan rekening mee houden in het ontwerp? Ook verbeeld ik de plannen in ontwerpen en tekeningen. En hoe ziet dat er dan over dertig jaar uit?” 

Ingewikkeld en spannend

De gemeente Maashorst heeft het project enthousiast omarmd. En de provincie Noord-Brabant onderzoekt hoe ze het mede mogelijk kunnen maken. De ambitie is om volgend jaar de eerste tiny houses in het buurtschap Heihorst in de gemeente Maashorst te bouwen. Peter ontwerpt hiervoor de landschapsplannen. “Normaliter toetst de gemeente die aan het staande beleid, maar deze plannen schuren daarmee. De gemeente pakt het serieus aan en ontwikkelt op dit moment nieuw beleid voor hun landelijk gebied.” 

“Het is een experiment. Ingewikkeld en spannend. Want het kan ook mislukken, terwijl je ondertussen wel de leefomgeving van de huidige bewoners beïnvloedt. En er zijn nog zoveel vragen. Haal je op deze manier de doelen van het landelijk gebied? Gaat het de boer daadwerkelijk wat opleveren? Het is een lang traject, maar er gebéurt wel iets.”  

Heel erg nodig  

“De verbinding tussen wonen, natuur en landbouw is wat mij betreft bittere noodzaak. We wonen veelal in dezelfde soort uitbreidingswijken en zijn het contact met natuur en landbouw kwijtgeraakt. Daarom word ik blij van initiatieven als ‘Landschapslandbouw in de Peel’. Het voedt een groeiende beweging van mensen die weer een connectie willen met de wereld om hen heen.”  

Natuur en landbouw combineren  

Peter is ervan overtuigd dat natuur en landbouw weer meer moeten samengaan. “Die sterke scheiding zorgt voor allerlei problemen, met ons landschap, ons water, onze bodem. Daarom geloof ik zo in agroforestry, dat natuur en landbouw combineert.” Dat verklaart zijn inbreng bij ‘Agroforestry Blueprint’, een experimenteerlocatie in Zeeland (Noord-Brabant). Het doel: agroforestry professionaliseren.  

“Met veldproeven en andere praktijkonderzoeken willen we daar de bestaande kennishiaten rondom agroforestry dichten. Zo ligt er nu een veldproef van iets meer dan een hectare met kastanjebomen en besdragende struiken, zoals rode en zwarte bes, honingbes en appelbes. Daar onderzoeken we de komende jaren meerdere dingen. Bijvoorbeeld wel en geen compost geven. Wel of geen water geven. Of een kale boomspiegel, een boomspiegel met witte klaver of één met gras. Tegelijkertijd realiseren we ook al prachtige agroforestry-systemen bij boeren en buitenlui. En dat alles hier op de droge zandgrond van de Peel.”  

Veel kleine stappen maken samen één grote 

Peter heeft meegedacht over de opzet van de proef en hoe deze moet worden ingebed in het landschap. Hij wil laten zien dat het kan: een aantrekkelijk productielandschap. “En hier blijft het niet bij, er komen meer testen en proeven aan.” Daarnaast denkt Peter op strategisch niveau mee, hoe hij het project kan koppelen aan ruimtelijk beleid en welke stakeholders interessant zijn. “Denk bijvoorbeeld aan een organisatie als het waterschap, agroforestry is ook voor hen een mogelijkheid.“ Het initiatief is een samenwerking tussen Agroforestrysupplies, melkveehouderij Opsteeg en het Louis Bolk Instituut. Het draait om kenniscreatie, kennisuitwisseling en adviseren van boeren die willen starten met agroforestry.  

“Het mooie van agroforestry? Je hoeft niet meteen een groot voedselbos aan te leggen om van betekenis te zijn. Agroforestry is aanpasbaar aan elk type bedrijf, elk type ondernemer. Een melkveehouder kan ook starten met een rij hazelnootbomen langs z’n weiland, bijvoorbeeld. Want met veel kleine stappen maken we samen één grote stap.” 

Leren van het landschapsverleden  

“Geen aandacht voor het landschapsverleden, dat zie ik vaak als we ingrepen doen in ons landschap. En juist als landschapsarchitect denk ik bij het ontwerpen niet alleen in lengte, breedte en hoogte, maar ook in tijd. Hoe ziet die boom op die plek er over twintig jaar uit in het landschap? Met die non-aandacht voor het verleden waren we bij ‘Werkend landschap’ aan het stoeien. Slaan we niet iets over? Kunnen we leren van het verleden? Zodat we ook echt rekening houden met het landschap? Dat onze ingrepen in het landschap ook lang houdbaar zijn?”  

Dat heeft geresulteerd in de methode ‘Met het verleden vooruit’. “Daarmee kijken we wél terug in de tijd, op een overzichtelijke manier brengen we het landschapsverleden in kaart. Hoe kun je leren van de oorspronkelijke, karakteristieke structuren van het landschap? Wat is de logische samenhang tussen allerlei elementen? Door deze systematiek denk je altijd in de lijn van het landschap.” 

“Je kijkt ook naar wat vroeger goed functioneerde. En waarom dan? Denk bijvoorbeeld aan waterlopen, die liepen niet zonder reden op een bepaalde plek. Maar helaas hebben we de laatste decennia ons landschap veel te veel strak getrokken. Om te kunnen boeren, om te kunnen wonen, om te kunnen produceren. Daar hebben we nu last van.” 

Watersysteem in de knel 

“Kijk eens hoeveel industrieterreinen er zijn met iets van ‘broek’, ‘mars’ of ‘made’ in de naam. Dat verwijst naar de oorspronkelijke benamingen van de lage gronden waar we die industrieterreinen hebben geplaatst. Dat waren moerassige, woeste gronden die we tot ver in de 20e eeuw nauwelijks gebruikten. Te nat. Maar door allerlei technieken konden we daar toch bouwen, maar daarmee hebben we wel het watersysteem op z’n kop gezet. Want er komt nog steeds kwelwater naar boven op die lage gronden. Je ondermijnt zo het verleden van het landschap. En net zo goed de toekomst: inmiddels past ons watersysteem niet meer. Dat is gericht op waterafvoer, maar nu hebben we langere periodes van droogte en moeten we juist water vasthouden.”  

Biografieën in Friesland 

Op verschillende plekken in Friesland zet Peter de methode nu in. “Zo hebben we in de gemeente Noardeast-Fryslân de landschapsbiografie gemaakt en nu zijn we daar bezig met de dorpsbiografieën. Want een landschap ontstaat ook door de mensen die er wonen. Dus we halen verhalen, gebeurtenissen, bijzondere kenmerken van de dorpen op bij de bewoners. We zien dan waarom het dorp nu is zoals het is. Uiteindelijk gaat een veranderingsproces daardoor soepeler. Want wij hebben geluisterd naar de bewoners. Hun verhalen, hun inbreng. En die gaan mee naar de toekomst. “ 

Uitnodiging

De methode ‘Met het verleden vooruit’ maakt het mogelijk om te kijken naar en te leren van het verleden van het landschap. Peter: “We nodigen anderen van harte om er ook mee te gaan werken.” Meer informatie en contact: Met het verleden vooruit en Werkend Landschap.