Aanbevelingen voor verbetering Nederlands natuurbeleid

De natuur in Nederland gaat in een zorgwekkend tempo achteruit. Van agrarische gebieden tot natuurgebieden, van binnenwateren tot stedelijke gebieden: overal daalt de kwaliteit van de natuur.  

Dit is problematisch, volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli). Dit adviesorgaan voor de overheid stelt in hun rapport ‘Natuurinclusief Nederland’ dat vitale natuur cruciaal is. Cruciaal voor het tegengaan van klimaatverandering, voor verduurzaming van de voedselvoorziening en voor de beschikbaarheid van drinkwater en schone lucht. En niet te vergeten, natuur is essentieel voor de gezondheid en het welzijn van mensen.  

Nederlands natuurbeleid faalt 

De Rli stelt in haar rapport dat Nederland slecht presteert met haar natuurbeleid. Zij zien daarvoor vier oorzaken: 

• Nederland heeft een te smal beeld bij natuur. 

  • In het rapport stelt de Rli dat bij natuurbeleid te vaak alleen wordt gekeken naar de beschermde natuurgebieden. Door vast te houden aan dit beeld, is er te weinig aandacht voor natuur in het landelijk en stedelijk gebied. Ook daar is natuurherstel belangrijk.

• Het natuurbeleid is te weinig gekoppeld aan ander beleid.

  • Het rapport stelt dat er te weinig verbinding is tussen het natuurbeleid en ander beleid. Natuur wordt vaak gezien als een apart hoofdstuk, terwijl het onderdeel zou moeten zijn van ieder beleid
  • Goedwillende partijen krijgen in de uitvoering te vaak te maken met allerlei hindernissen. Zo kunnen boeren kansen voor een natuurvriendelijke bedrijfsvoering niet omzetten in een verdienmodel. Of is er in de bouw te weinig vergroening omdat er te weinig of onduidelijke richtlijnen zijn.

• Natuur heeft een te zwakke positie bij economische en politieke afwegingen. 

  • Ondanks de groeiende aandacht voor natuur, wordt zij vaak gezien als een kostenpost en een belemmering voor economische groei. Dat natuur een basisvoorwaarde is voor de mens, lijkt vergeten. 

• Overheden werken te weinig samen. 

  • Een gezamenlijke aanpak vanuit de verschillende overheden ontbreekt. 
  • Er is te weinig systematische en onafhankelijke controle op het behalen van natuurdoelen. 

Lange lijst met aanbevelingen 

Om te komen tot een robuust beleid voor natuurherstel, moet het natuurbeleid meer prioriteit krijgen op de politieke en bestuurlijke agenda. Het Rli ziet in het coalitieakkoord 2021-2025 daartoe mogelijkheden. Er zijn twee fondsen van in totaal € 60 miljard die het nieuwe kabinet wil instellen ten behoeve van het klimaat- en het stikstofbeleid.  Daarnaast is het RLi te spreken over de keuze die in het coalitieakkoord wordt gemaakt voor een gebiedsgerichte aanpak. 

Voor een goede uitvoering van het coalitieakkoord heeft het Rli een lange lijst met aanbevelingen opgesteld. De lijst is verdeeld in 4 thema’s: 

• Zorg voor natuur overal en voor iedereen

  • Overheden moeten het concept ‘basiskwaliteit natuur’ omarmen. Dit concept staat in het rapport ‘Op weg naar basiskwaliteit natuur’, geschreven in opdracht van het Ministerie van LNV. Dit concept biedt de mogelijkheid om per gebied een gewenst minimum kwaliteitsniveau te bepalen, zowel voor de natuur zelf als voor de belevingswaarde daarvan.
  • Daarna moeten het Rijk, de provincies en gemeenten zorgen dat in de regionale omgevingsvisies gebiedsgewijs en met betrokkenen in het gebied invulling wordt gegeven aan minimumvereisten voor basiskwaliteit natuur in die gebieden. Voor gemeenten geldt dat zij deze minimumvereisten opnemen in de gemeentelijke omgevingsplannen.

• Verbind natuurherstel met andere maatschappelijke opgaven

  • Zo zou de overheid een bestuurlijk akkoord moeten sluiten met de bouwsector over de natuurinclusieve inrichting van woonwijken, natuurinclusieve nieuwbouw en renovatie. De afspraken uit zo’n akkoord moeten terugkomen in woondeals.
  • In de energieopgave moet het Rijk, de gemeenten, de provincies en de waterschappen natuurinclusief handelen als uitgangspunt benoemen. Maak afspraken met de energiesector over natuurinclusief ontwerpen, bouwen en beheren van installaties en gebouwen. Deze afspraken moeten terugkomen in de regionale energiestrategieën 2.0.

• Weeg natuurwaarden volledig mee bij economische en politieke besluitvorming

  • In één van de aanbevelingen roept de Rli de gezamenlijke overheden op om zelf het goede voorbeeld te geven. Eigen gronden moeten overal natuurinclusief worden beheerd. En zorg dat inkoop altijd gebeurt met oog voor biodiversiteit.

• Werk gebiedsgericht samen

  • Rijk, provincies en gemeenten moeten de gebiedsgerichte aanpak onderbrengen bij zogenaamde integrale regiotafels, waardoor er in ieder gebied maatwerk mogelijk is.
  • Onafhankelijke toezicht en inspectie kan bijvoorbeeld worden ondergebracht bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) en de omgevingsdiensten. Adequate bemensing en financiering is dan nodig. Zorg dat op alle niveaus dezelfde verslaglegging en dataverzameling wordt gebruikt. Dat maakt het toezicht eenvoudiger, en zo krijgt het Rijk goed zicht op de doelrealisatie.